σάβανα

Εύκολα διακρίνεις τη νεκρική ακαμψία μιας σκέψης: κάθεται τόσο ατάραχα μέσα στις λέξεις που σπάνια ζαρώνει το περίγραμμά τους.

έκλαμψη

Ποτέ δε φτάνουμε σε θεμελιώδεις προτάσεις κατά τις έρευνές μας. Φτάνουμε στο όριο της γλώσσας που μας απαγορεύει να κάνουμε άλλες ερωτήσεις. Δε φτάνουμε στο βυθό των πραγμάτων, αλλά σε ένα σημείο από όπου δεν μπορούμε να συνεχίσουμε, δεν μπορούμε να ρωτήσουμε παραπέρα.

Θυμήθηκα αυτή τη σκέψη του Wittgenstein όταν διαπίστωσα ότ

iannis

Και σκέφτομαι την ανάγκη, το βαθύ νόημα αυτής της ανάγκης, που οδήγησε τον Ξενάκη να συνταχτεί με την αντικειμενική ηχητικότητα του κόσμου απέναντι στην υποκειμενική ηχητικότητα της ψυχής. (Μ. Κούντερα, «Συνάντηση»)

Έτυχε να αγαπήσω τη μουσική του Ξενάκη στην πιο ζοφερή -και συνάμα πιο σνομπ- περίοδο της ζωής μου. Βαθιά καχύποπτος και αλαζονικός απέναντι στους ανθρώπους, αναγνώριζα στους βίαιους, εριστικούς ήχους του Ξενάκη έναν ομοϊδεάτη που σάρκαζε ανηλεώς τα καλολογικά στοιχεία της περιρρέουσας ματαιότητας.

Παραμένω ακόμη καχύποπτος απέναντι στους ανθρώπους, την αλήθεια των αισθημάτων τους, την ύπαρξη της ομορφιάς τους. Ωστόσο πλέον δυσπιστώ περισσότερο απέναντι στην αντικειμενικότητα που διακηρύσσει ότι προσηλώνεται απερίσπαστη στο είναι του κόσμου, αδιάφορη για τους σπαραγμούς, αδιάβροχη στα δάκρυα.

Όσο και αν παριστάνει τον ψυχρό, αποστασιοποιημένο εκφραστή συμπαντικών νόμων, όσο και αν υποτιμά την πολλή συνάφεια των ανθρώπινων αισθημάτων, τελικά ο Ξενάκης είναι ένας από τους πιο πυρετώδεις και συναισθηματικούς συνθέτες, τα ξεσπάσματα του οποίου μου ακούγονται σαν απωθημένες προσευχές που εκρήγνυνται.

schatten rosen schatten

Unter einem fremden Himmel

Schatten Rosen

Schatten

auf einer fremden Erde

zwischen Rosen und Schatten

in einem fremden Wasser

mein Schatten

[Κάτω από έναν ξένο ουρανό

σκιές ρόδα

σκιές

πάνω σε μία ξένη γη

ανάμεσα σε ρόδα και σκιές

σε ξένα νερά

η σκιά μου]

Ingeborg Bachmann

μέρες

Κάπου ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη

πρέπει να παράπεσε η αληθινή σου μέρα

Νομίζω ότι η διαφορά ανάμεσα στη μεσογειακή και τη βορειοευρωπαϊκή ματιά είναι περισσότερο διαφορά προοπτικής παρά ουσίας. Στους παραπάνω στίχους, ας πούμε, ο Ελύτης καταφάσκει στη ζωή που εμφιλοχωρεί ανάμεσα στις άψυχες μονάδες του χρόνου. Το γεγονός όμως ότι χρησιμοποιεί ένα κάπως δυσοίωνο ρήμα σαν το "παράπεσε" (αντί π.χ. "αποκαλύφθηκε") μας επιτρέπει, μαζί με τον γδούπο, να ακούσουμε και την ηχώ μιας αγωνίας.

Αυτό δηλαδή που κυνικά και χωρίς περιστροφές λέει ο Τζόις στον Οδυσσέα:

Κάθε Παρασκευή θάβει μια Πέμπτη

ludwig

Νομίζω δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά η τσαντίλα που διατρέχει το έργο του Beethoven. Άκουγα σήμερα το πρώτο μέρος του κουαρτέτου op. 95 κι ένιωθα ότι ο συνθέτης -αμείλικτος και ανοικτίρμων- με λούζει με χριστοπαναγίες!

Επέστρεψα στον Brahms που, ως επαρκής νευρωτικός, ήξερε να απωθεί και να εξευγενίζει την οργή του.

ψεκασμοί

Από το εγχειρίδιο ραντισμού: Τέχνη είναι η σταγόνα αρώματος με την οποία ψεκάζουμε ένα τοπίο γεμάτο πτώματα.

πτώση

Αν δεχτούμε ότι η ζωή είναι μια διάψευση εν εξελίξει, τότε αυτά που θεωρούμε ευεργεσίες της τύχης δεν είναι παρά καταστροφές σε αναμονή - που και αυτές με τη σειρά τους είναι επερχόμενες ευεργεσίες κ.ο.κ. Αυτό μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι η ζωή είναι ταυτόχρονα και μια κατάφαση εν εξελίξει, αφού κάθε κατάσταση, περιδινούμενη σε έναν κύκλο αέναων μεταλλαγών, τελικά πραγματώνεται - μέχρι να ξαναακυρωθεί κ.ο.κ. Προοπτικά λοιπόν, το καθετί ταυτίζεται με τον εαυτό του αλλά και με το αντίθετό του - "το γαρ αυτό είναι εστίν τε και ουκ είναι". Τα πάντα μιμούνται το ψυχόδραμα της γάτας του Σρέντιγκερ: το ον συντήκεται αδιάκοπα με το μη ον, το μαύρο είναι ταυτόχρονα και άσπρο, το κακό ισούται με το καλό, η επιφάνεια δε διαφέρει από το βάθος. Ναι, κατά βάθος δεν υπάρχει βάθος...

Αυτά σκεφτόταν ο φιλόσοφος λίγο πριν γκρεμιστεί στο χαντάκι.

εγκαύματα

Ένας κριτικός λογοτεχνίας μήνυσε κάποτε έναν ποιητή επειδή τα ποιήματά του, που υμνούσαν ανεξέλεγκτα το ελληνικό φως, του είχαν προκαλέσει εγκαύματα πρώτου βαθμού. Ο ποιητής αθωώθηκε επειδή, όπως απέδειξε ο ιατροδικαστής, τα εγκαύματα δεν ήταν απλώς πρώτου, αλλά τρίτου βαθμού, οπότε ο κριτικός λογοτεχνίας αντιμηνύθηκε για συκοφαντική δυσφήμιση και, όπως ήταν φυσικό, κρίθηκε ένοχος.

Αφού εξέτισε την ποινή του, ο κριτικός δεν ξαναδιάβασε ποτέ λογοτεχνία χωρίς να φορέσει αντηλιακό, ακόμη κι όταν η λογοτεχνία αναφερόταν σε καταψύκτες.

σύντροφοι

-Σύντροφε, αφού δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, τουλάχιστον δεν αλλάζουμε σώβρακο; Eδώ και μια βδομάδα φοράμε το ίδιο.
-Σύντροφε, μην είσαι ηττοπαθής. Άλλωστε αν αλλάξουμε σώβρακο θα αλλάξει και ο κόσμος, γιατί "κόσμος είναι όλα όσα συμβαίνουν", που θά 'λεγε κι ο Wittgenstein.
-Σύντροφε, θες να πεις ότι ο Wittgenstein δεν άλλαζε σώβρακο;
-Σύντροφε, θέλω να πω ότι το σώβρακο είναι ο κόσμος. Κάτι σαν τον κόκκο άμμου του Blake: "να δεις όλο τον κόσμο σε έναν κόκκο άμμου".
-Σύντροφε, θες να πεις ότι το σώβρακό μου έχει άμμο;
-Σύντροφε, θέλω να πω ότι ο κόσμος είναι άμμος, και μάλιστα κινούμενη: μας ρουφάει όλους.
-Σύντροφε, τελικά θα αλλάξουμε σώβρακο;
-Σύντροφε, δεν ήρθαμε στον κόσμο για να αλλάξουμε σώβρακο, αλλά για να αλλάξουμε τον κόσμο.
-Σύντροφε, πριν από λίγο δεν είπες ότι αν αλλάξουμε σώβρακο θα αλλάξει και ο κόσμος;
-Σύντροφε ναι, αλλά εγώ φοράω κυλότα.

non vibrato

Τι σοφός που ήταν ο Kurt Weill -και ως ερμηνευτής. Σε όλο το παραπάνω τραγούδι χρησιμοποιεί μόνο ένα έντονο vibrato (the curtain descΕnds), που ακολουθείται από μερικά ακόμα που διαδοχικά φθίνουν. Αν το τραγούδι ήταν ολόκληρο ένα τεράστιο vibrato -όπως συνηθίζεται από τους περισσότερους ερμηνευτές- ο κυματισμός στο descends (άρα και ο κυματισμός του νοήματος -για να θυμηθούμε μια έκφραση του Σεφέρη) δε θα ακουγόταν.

Ω, κ. Kurt, μας κακομαθαίνετε.

φεγγαροχτυπημένοι

Χωρίς αξιόλογες αναστολές, η κουφή κυρία ενέδωσε στο ερωτικό τραγούδι του παράφωνου κυρίου -ένα τραγούδι με φεγγάρια, σφουγγάρια και τα παρόμοια.

Παραδόξως, το τραγούδι συνεπήρε και το ίδιο το φεγγάρι (βέβαια, μπορεί απλώς και να το ξύπνησε) το οποίο ταρακουνήθηκε τόσο, που έφυγε από τη θέση του.

Τους πλάκωσε και τους δύο.

επιγραφή

το γιατί είναι μια μεγάλη έλλειψη
κάτι σαν τάφος
Μίλτος Σαχτούρης

Δεν τον ενδιέφεραν οι απαντήσεις, ούτε καν τα ερωτήματα. Ωστόσο πέρασε την πύλη, μάλλον από ανία και μόνο.

Τώρα δεν μπορεί με τίποτα να βγει έξω. Η επιγραφή στην είσοδο πάντως ήταν σαφής: όσο πλησιάζετε την αλήθεια, τόσο θα απομακρύνεστε από την πραγματικότητα.

words, words, words

Χωρίς ούτε μια λέξη
εκφράζεται η ουσία.
Δίχως ν' ακουστούν λόγια δυστυχίας,
μια παθιασμένη θλίψη ξεπροβάλλει.

*

Οι λέξεις έχουν σκοτώσει τις εικόνες ή τις επικαλύπτουν. Ένας πολιτισμός λέξεων είναι ένας αμήχανος πολιτισμός. Οι λέξεις γεννάνε τη σύγχυση. Οι λέξεις δεν είναι ο λόγος. Το γεγονός είναι ότι οι λέξεις δε λένε τίποτα, αν μπορώ να το πω έτσι. Δεν υπάρχουν λέξεις για την πλέον βαθιά εμπειρία. Όσο περισσότερο προσπαθώ να εξηγήσω τον εαυτό μου τόσο λιγότερο τον καταλαβαίνω. Δεν είναι, βέβαια, τα πάντα που δεν μπορούν να ειπωθούν με λόγια, μόνο η ζωντανή αλήθεια.

*

Όταν μιλάς μόνο μια φορά,
τόσο μεγάλη η ευθύνη,
που καμιά λέξη δε μοιάζει άξια
να ειπωθεί.

Όταν ζεις μόνο μια φορά,
τόσο μεγάλη η ευκαιρία,
που παραλύεις
και άφωνος τη βλέπεις να περνάει.


(Sikong Tu, Eugène Ionesco, Doris Kareva)

lec

Ο πολίτης μπορεί να ζήσει χωρίς τέχνη, ο λογοκριτής ποτέ.